Άγχος

Το άγχος ως παγκόσμια εμπειρία 

Το άγχος είναι μια παγκόσμια εμπειρία. Όλοι και όλες είμαστε εκτεθειμένοι σε κινδύνους στην καθημερινή μας ζωή. Είμαστε προγραμματισμένοι να βιώνουμε άγχος κάθε φορά που νιώθουμε ότι απειλούμαστε. Οι άνθρωποι είναι βιολογικά κατασκευασμένοι, από την πρωτόγονη εποχή που ζούσαν σε σπηλιές, να αντιμετωπίζουν ενδεχόμενες απειλές.

Ο εσωτερικός ανιχνευτής καπνού

Μπορούμε να φανταστούμε τον μηχανισμό του άγχους σαν ένα εσωτερικό ανιχνευτή καπνού που ενεργοποιείται κάθε φορά που κάποιο ερέθισμα στο περιβάλλον εκλαμβάνεται από τον εγκέφαλο σαν κρίσιμο για την επιβίωσή μας, π.χ. κάθε φορά που ένα αυτοκίνητο περνάει ξυστά από κοντά μας ή όταν ακούμε έναν δυνατό κρότο, τότε εκκρίνονται οι ορμόνες του στρες και το σώμα είναι έτοιμο να δράσει πολύ πριν το σκεφτούμε και πολύ πριν συνειδητοποιήσουμε τι μας συμβαίνει.

Το σύστημα «πάλης ή φυγής»

Πρόκειται λοιπόν για αυτόματες αντιδράσεις του σώματος μας, που μας προετοιμάζουν είτε να παλέψουμε ,είτε να αρχίσουμε να τρέχουμε, είτε να κάνουμε τους πεθαμένους, το λεγόμενο σύστημα πάλης ή φυγής (fight or flight). Αυτός ο μηχανισμός μας προστάτευε όταν βρισκόμασταν ελεύθεροι στην φύση εκτεθειμένοι στους εν δυνάμει εχθρούς που ήταν τα άγρια ζώα ή κάποια φυσικά φαινόμενα. Ο μηχανισμός του άγχους, λοιπόν είναι μια υγιής αντίδραση του οργανισμού μπροστά σε μια επικείμενη απειλή κατά της ζωής μας.

Η απειλή του φόβου αποτυχίας 

Τί συμβαίνει όμως στον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος δεν είναι εκτεθειμένος σε παρόμοια ερεθίσματα, όπως ήταν οι πρωτόγονοι; Ο μηχανισμός εξακολουθεί να υφίσταται και να μας κινητοποιεί για να πετύχουμε τους στόχους μας, καθώς ο μεγαλύτερος κίνδυνος στις μέρες μας είναι ο φόβος της αποτυχίας. Υπάρχουν περιπτώσεις, λοιπόν, που το άγχος εξακολουθεί ακόμα και όταν δεν υπάρχουν τα ανάλογα ερεθίσματα σε σημείο που να εμποδίζεται η απόλαυση της καθημερινής ζωής.

Το υγιές και δημιουργικό άγχος

Φυσικά, υπάρχει και το υγιές και δημιουργικό άγχος, χωρίς το οποίο ο άνθρωπος δεν εξελίσσεται. Είναι ο κινητήριος μοχλός, που μας παροτρύνει να μπούμε σε δράση και να πετύχουμε όλα όσα ονειρευόμαστε. Εξαρτάται από την ένταση που το βιώνουμε. Σε μικρή ένταση μας παροτρύνει και μας δίνει ώθηση για να συνεχίσουμε να ζούμε μια ζωή μέσα από την εκπλήρωση των στόχων μας. Σε μεγάλη ένταση, όταν μας κατακλύζει, γίνεται αφόρητο, λειτουργεί αποδιοργανωτικά και αποκόπτει την ομαλή ροή της ζωής.

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι πάμε στην δουλειά μας με το λεωφορείο και ότι έχουμε αργήσει. Κατευθυνόμενοι προς την στάση βλέπουμε το λεωφορείο μας να φεύγει. Εκείνη την στιγμή αυτόματα αρχίζουμε να προχωράμε πιο γρήγορά ή και να τρέχουμε ανάλογα με τα επίπεδα του άγχους που βιώνουμε. Έτσι αν το άγχος μας είναι σε μια κλίμακα από το 0 ως το 10, πάνω από το 6-7 θα αρχίσουμε να τρέχουμε από πίσω από το λεωφορείο φωνάζοντας στον οδηγό να μας ανοίξει ή και να βρίζουμε. Αν το άγχος μας κυμαίνεται σε επίπεδα 1-5, τότε είμαστε σε θέση να σκεφτούμε με ψυχραιμία ότι θα περάσει το επόμενο λεωφορείο σε λίγη ώρα και μπορούμε να τηλεφωνήσουμε στην δουλειά μας και να ενημερώσουμε για την καθυστέρησή μας. Στην πρώτη περίπτωση το άγχος μας λειτουργεί αποδιοργανωτικά με μια πολύ έντονη αντίδραση, ενώ στην δεύτερη περίπτωση το άγχος δρα κινητοποιητικά και μας οργανώνει προκειμένου να δώσουμε λύση στο πρόβλημά μας.

Πως μπορεί η ψυχοθεραπεία να βοηθήσει στην διαχείριση του άγχους 

Η ψυχοθεραπεία έρχεται να βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει τους βαθύτερους φόβους και τις ανησυχίες, που καλύπτονται πίσω από το μανδύα του άγχους. Ο θεραπευόμενος ή η θεραπευόμενη μαθαίνει να διαχειρίζεται τις αγωνίες του και να αλλάζει τον τρόπο που σχετίζεται με τον εαυτό του, τους άλλους, αλλά και το ίδιο το άγχος. Αφουγκράζεται το άγχος του και διερευνά με περιέργεια το μήνυμα που αυτό μεταδίδει. Μαθαίνει να βρίσκει νέους τρόπους για να το μειώσει, ελαχιστοποιήσει, κυριαρχήσει ή και να το αντέξει και πως να μην κατακλύζεται από αυτό. Μέσα από την συζήτηση αυξάνεται τελικά η συναισθηματική επίγνωση και η συνειδητοποίηση του ρόλου, που το άγχος διαδραματίζει στην ζωή του ατόμου, με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε ο θεραπευόμενος και η θεραπευόμενη να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές, προκειμένου να το αποδεχτούν και να το μετατρέψουν σε δύναμη